Sąd orzekł: odmowa zmiany litery nazwiska wnioskodawczyni z „V” na „W” w akcie małżeństwa „narusza prawo wnioskodawczyni do posiadania własnego nazwiska, jak również w sposób nieuzasadniony ogranicza jej prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz dyskryminuje ją”

W dniu 24 marca 2021 r. Sąd Dzielnicowy m. Wilno wydał decyzję, w której zobowiązał Urząd Stanu Cywilnego (CMS) do dokonania zmiany nazwiska obywatelki Republiki Litewskiej noszonego przed zawarciem małżeństwa na nazwisko męża „Williams” oraz wydanie nowego aktu małżeństwa. Decyzja ta stała się już ostateczna.  

Z dokumentacji sprawy wynika, że w 2017 roku w Wielkiej Brytanii wnioskodawczyni i obywatel brytyjski zawarli związek małżeński. W akcie małżeństwa z 2018 r., który został sporządzony w Szawelskim CMS, nazwisko wnioskodawczyni widnieje inne niż to z którego obecnie korzysta. Jest tak dlatego, że, podczas rejestracji małżeństwa w Szawelskim CMS, poinformowano ją, że nie nadadzą jej nazwiska małżonka z literą „W” („Williams”), ponieważ nie jest to przewidziane w przepisach dotyczących rejestracji stanu cywilnego na Litwie. CMS stwierdził, że jej nazwisko może mieć formę „Villiams” i że zostanie to uznane za graficzną wersję nazwiska „Williams”. Wnioskodawczyni nie była zadowolona z tej propozycji i postanowiła zachować nazwisko, które nosiła z poprzedniego małżeństwa. Nieco później wnioskodawczyni dowiedziała się, że na Litwie rozwija się praktyka nadawania nazwisk z nielitewskimi literami. W związku z tym postanowiła złożyć prośbę do Wileńskiego CMS o zmianę jej nazwiska noszonego z poprzedniego związku na „Williams”. Wileński CMS jednakże w swoim wniosku z 2020 r. odmówił uwzględnienia prośby wnioskodawczyni. CMS uzasadnił tę decyzję tym, że zgodnie z obowiązującymi przepisami litera „W” jest zapisywana jako „V” – z użyciem reguł pisowni litewskiej.

Sąd odnotował, że odmowna decyzja Wileńskiego CMS spełniała formalne wymogi właściwego ustawodawstwa. Zgodnie z art. 15 Ustawy o języku państwowym Republiki Litewskiej oraz punktem 23 Przepisów o rejestracji aktów stanu cywilnego, zatwierdzonych Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości Republiki Litewskiej z dnia 28 grudnia 2016 r. nr 1R-334, akty stanu cywilnego sporządzane są w języku litewskim. Ponieważ język litewski nie zawiera litery „W”, Wileński CMS słusznie zauważył w zaskarżonym wniosku, że litera ta powinna być zastąpiona literą „V” przy przepisywaniu nazwiska wnioskodawczyni. Jednak zdaniem Sądu taka decyzja CMS narusza prawo wnioskodawczyni do posiadania własnego nazwiska, jak również w sposób nieuzasadniony ogranicza jej prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz dyskryminuje ją.  

Sąd zauważył, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („Trybunał Sprawiedliwości”), imię i nazwisko osoby są jednym z elementów składowych jej tożsamości i życia prywatnego, które podlegają ochronie na podstawie art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”) i art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Chociaż art. 7 Karty nie odnosi się wyraźnie do imienia i nazwiska osoby, ma ono nie mniejsze znaczenie dla życia prywatnego i rodzinnego osoby, ponieważ jest środkiem identyfikacji osoby i przypisania jej do określonej rodziny (zob. na przykład Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie C-391/09, Runevič-Vardyn i Wardyn).  

W swoim orzecznictwie Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że odmowa zmiany imion i nazwiska obywatela państwa członkowskiego i uznania imion i nazwiska nabytych w innym państwie członkowskim może być uznana za ograniczenie swobód uznanych w art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, jeżeli może powodować dla tej osoby poważne niedogodności na płaszczyźnie administracyjnej, zawodowej i prywatnej.

W omawianej sprawie ustalono, że wnioskodawczyni zamieszkuje obecnie wspólnie ze swoim małżonkiem w Wielkiej Brytanii, gdzie przedstawia się pod nazwiskiem „Williams”. To samo nazwisko figuruje również na jej prawie jazdy. Wnioskodawczyni zależało na tym, aby móc używać nazwiska małżonka w Republice Litewskiej bez konieczności jego „litwinizowania”. Według niej, obecna sytuacja sprawia, że czuje się ona tak, jakby miała dwie osobowości – w Wielkiej Brytanii jest uznawana jako „Williams”, a w Republice Litewskiej jako „Vidginienė”. Zdaniem Sądu okoliczności wymienione przez wnioskodawczynię dają podstawę do stwierdzenia, że sporna decyzja Wileńskiego CMS może spowodować dla niej osobiste i inne niedogodności, zgodne z cechami określonymi w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. 

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR), która w omawianej sprawie ofiarowała wnioskodawczyni należytą pomoc prawną, już od dawna podkreśla, że każdy człowiek ma prawo do tego, aby jego nazwisko zostało zapisane w oryginalnej formie i aby zostało ono oficjalnie uznane za część jego tożsamości. Zapis nazwiska w oryginalnej formie powinien zostać uznany przez instytucje międzynarodowe jako integralna część podstawowych praw człowieka, która chroni osobę przed bezprawną ingerencją w jej życie prywatne.

Dodatkowo do tej sprawy zostały przedłożone dane z Rejestru Mieszkańców Republiki Litewskiej, z których wynika, że na dzień 10 czerwca 2019 roku było 111 obywateli Republiki Litewskiej, którzy mieli zapisane w swoich ważnych paszportach wydanych przez Republikę Litewską nazwiska z literą „W”. Odmowa uwzględnienia wniosku wnioskodawczyni prowadziłaby zatem między innymi do nieuzasadnionej dyskryminacji wobec niej. 

Należy zaznaczyć, że zarówno CMS, jak i Państwowa Komisja Języka Litewskiego nie sprzeciwiły się uwzględnieniu wniosku złożonego w tej sprawie. Komisja stwierdziła, że w dokumentach osobistych nazwiska obywateli Republiki Litewskiej powinny być zapisywane literami litewskimi, ale możliwe są pewne wyjątki, biorąc pod uwagę potrzeby współczesnego społeczeństwa. Jednym z nich są nazwiska obywatelek Republiki Litewskiej, które wychodzą za mąż za cudzoziemców i przyjmują ich nazwiska. 

EFHR udziela pomocy prawnej osobom dotkniętym problemem oryginalnej pisowni imion i nazwisk w dokumentach osobistych. Pomocy prawnej udzielają prawnicy EFHR oraz współpracujący z Fundacją Adwokaci znanych kancelarii prawnych. Pomoc prawna obejmuje porady, sporządzanie dokumentów i reprezentowanie w sądzie. Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do rejestracji drogą mailową info@efhr.eu , telefonicznie + (370) 691 50 822.