Praca nad digitalizacją cmentarzy Wileńskich przebiega niezgodnie z prawem do godności i tożsamości

Cmentarze Wileńskie wchodzą w dobę digitalizacji, od kilkunastu miesięcy trwają prace pozwalające na utworzenie interaktywnej mapy zawierającej dane z cmentarzy. Ten projekt, urzeczywistniony już w wielu krajach Europy zachodniej, ułatwia odnajdywanie bliskich zmarłych, gdyż pozwala na odszukanie grobów za pomocą imion i nazwisk oraz wskazuje drogę do konkretnego nagrobku. Samorząd Miasta Wilna informuje, że zdigitalizowano już połowę Wileńskich cmentarzy. Niestety, jak się okazuje po roku od rozpoczęcia projektu, jakość zbierania i przetwarzania danych odbiega od ustalonych standardów.

Analizując dane zebrane z jednej z części cmentarza, odkryto, że ponad 30% z zebranych imion i nazwisk nie odpowiadało ich oryginalnej wersji, zostało zapisane z błędem lub niepoprawnie odczytane. Co więcej, wiele grobów nie zostało odpowiednio przygotowanych i oczyszczonych przed zebraniem danych, a zdjęcia nie były odpowiednio edytowane, aby umożliwić poprawny odczyt imion i nazwisk zmarłych. Przykłady niepoprawnie zapisanych polskich nazwisk to np. Sciglo zamiast Szczygło lub Czyż zapisane jako Cviz. Różnice są na tyle znaczące, że uniemożliwiają bliskim odnalezienie nagrobku właściwej osoby.

Błędy, które pojawiły się w procesie digitalizacji cmentarzy Wileńskich to między innymi:

a) brak znajomości języka polskiego (Kazimiera z Kleczkowskich Wojtasińska (na nagrobku) – Vojtasiuskas Marimiera (w bazie danych);

b) brak znajomości języka litewskiego (Pilžys Jadwiga (na nagrobku) – Pilžis Jadviga (w bazie danych);

c) wpis innej osoby (Antonina Zabelska (na nagrobku) – Zavelska Mičeslava (w bazie danych);

d) brak spółgłosek twardych i miękkich (Boratynski, Wojtasinska, Sidzinski);

e) Brak samogłoski ó (Jozef, Piorko, Pankominowna);

f) przekręcone nazwiska (Kowszuk (na pomniku) – Povšuk (w bazie danych);

g) do polskich nazwisk dodany przyrostek –skij, który przeważnie można spotkać wśród pewnej części nazwisk rosyjskich (Osiński (na nagrobku) – Osinskij (w bazie danych);

h) imiona jeden raz zapisane w oryginale (Anna, Jan, Adam, Leon), drugi zaś – zlituanizowane (Elena, Kazimieras, Petronėlė) lub zrusyfikowane (Petr, Andrej, Josef, Aleksandr, Gelena);

i) imiona zapisane nie wiadomo w jakim języku (Telesrom, Telecvor).

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) głęboko wierzy, że niedokładności w digitalizacji nagrobków są spowodowane błędem ludzkim, niedoskonałościami technicznymi, lub oprogramowania, a nie celowymi działaniami Samorządu. Organizacja podkreśla, że honor i godność człowieka, także osób zmarłych, jest prawnie chroniona. Przewidują to art. 21 oraz 22 z Konstytucji RL. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej także stanowi o tym w artykule 1: „Godność człowieka jest nienaruszalna. Musi być szanowana i chroniona.”

W powyższej przedstawionej sytuacji można mówić o naruszeniu tych praw. Niepoprawny zapis imion i nazwisk zmarłych narusza także prawo do tożsamości, w tym wypadku, by być poprawnie identyfikowanym, które każde państwo ma obowiązek gwarantować swoim obywatelom. Również bliscy osób zmarłych mają prawo do posiadania poprawnej informacji o miejscu pochówku ich rodziny. Zmieniony zapis imion i nazwisk zmarłych w procesie digitalizacji często uniemożliwia odnalezienie zmarłych i łamie także to prawo.

EFHR wystosowała pismo do Samorządu Miasta Wilna w sprawie niepokojącej liczby błędów zauważonych podczas prac digitalizacji danych z cmentarzy. Odpowiedź Samorządu zapewnia, że są oni świadomi o istniejących błędach i będą one poprawione w dalszych etapach projektu. Digitalizacja cmentarza jest podzielona na etapy realizowane na przestrzeni lat 2019 – 2022. Dotychczasowe prace były prowadzone na podstawie zapisów z rejestru pochówków i grobów, który pochodzi z czasów sowieckich i zawiera wiele zapisów cyrylicą, które zostały przetłumaczone na język litewski. To spowodowało powstanie wielu błędów w zapisie, szczególnie nazwisk nielitewskich.

Ostatnia faza, która rozpoczęła się w tym roku, obejmuje przegląd wpisów na nagrobkach i korektę znalezionych nieścisłości. Samorząd zapewnia, że, do końca bieżącego roku wszystkie istniejące błędy w pisowni imion i nazwisk zostaną poprawione i wprowadzone do systemu. EFHR będzie monitorować czy Samorząd dotrzyma słowa oraz, czy wszystkie imiona i nazwiska zostaną należycie zapisane.