Stanowisko Europejskiej Fundacji Praw Człowieka w sprawie niepewnej przyszłości szkół dla mniejszości narodowych na Litwie

Ministerstwo Oświaty, Nauki i Sportu po raz kolejny wypowiada się w sprawie szkół mniejszości narodowych. Ministerstwo Oświaty, Nauki i Sportu przedstawiło propozycje szkół mniejszości narodowych, a wiceburmistrzowie samorządów dzielili się swoimi pomysłami. Jako przykład można wskazać nauczanie połowy wszystkich przedmiotów w języku litewskim oraz zwiększenie liczby zajęć w języku państwowym dla dzieci w wieku przedszkolnym. Nie sposób się zgodzić z takim systemem nauczania, albowiem ani uczniowie ani sami nauczyciele nie są przygotowani na tak drastyczne zmiany. 

Poważny niepokój budzi zastrzeżenie ministra oświaty, nauki i sportu to, iż nauczanie w szkołach mniejszości narodowych takich przedmiotów jak: historii, geografii i wychowania obywatelskiego nie będzie mogło być zastąpione innym językiem niż język litewski. Wobec takich planów należałoby to potraktować jako swoistą stygmatyzację części społeczeństwa poprzez naruszenie ich dobra społecznego oraz uniemożliwienie nauki w języku ojczystym. Państwo ma obowiązek troski o dobro wspólne co obejmuje działania na rzecz zabezpieczenia i ochrony warunków życia społecznego, w tym realizację wolności i praw człowieka oraz obywatela bez względu na jego narodowość i język, w którym się porozumiewa.

Minister oświaty, nauki i sportu przedstawiając propozycje dotyczące treści kształcenia w szkołach mniejszości narodowych podkreśla, że rosyjskojęzyczne szkoły mają niższy poziom osiągnięć niż absolwenci litewskojęzyczni. Nie sposób się zgodzić z powyższym, bowiem z ogólnodostępnych danych wynika, że niektóre szkoły rosyjskojęzyczne mają wyższą średnią wyników z egzaminów państwowych niż pozostałe placówki na Litwie. Mimo, że Ministerstwo Oświaty, Nauki i Sportu od kilku lat nagłaśnia różnice w osiągnięciach edukacyjnych między szkołami różnicując je pod względem języka nauczania to nigdy nie dokonano głębszej analizy powodów dla których te nierówności istnieją, a statystyki wykorzystywane są w celach populistycznych. Tylko poprzez wnikliwą i dogłębną ocenę sytuacji jednostki edukacyjnej oraz analizę wielu czynników indywidualnych można byłoby podjąć próbę sformułowania wniosków odnośnie kierunków działania zmierzających do poprawy zdawalności egzaminów państwowych co z kolei jest procesem długofalowym oraz kilkuletnim.

Presja aby w jak najkrótszym czasie wprowadzić przedmioty litewskojęzyczne do szkół rosyjskojęzycznych oraz utworzyć klasy z wykładanym językiem litewskim jest działaniem tworzącym chaos. Debata budzi niepokój wśród uczniów jak i nauczycieli. Placówki Wileńskie, w których językiem wykładowym jest język rosyjski nie są przygotowane na tak szybkie zmiany. W proponowanym systemie zostali pominięci uczniowie oraz ich rodziny, a to na nich spoczywa największy ciężar związany ze zmianami. 

Ponad 15 procent obywateli kraju to osoby odrębnego pochodzenia i kultury, a Polacy stanowią 6 procent zamieszkujących Wileńszczyznę. 

Na chwilę obecną na Litwie funkcjonuje kilkaset szkół innych narodowości, a to odzwierciedla strukturę etniczną kraju i potrzebę funkcjonowania takich placówek. 

W 2011 roku Ministerstwo Oświaty, Nauki i Sportu zmodyfikowało ustawę oświatową wprowadzając obowiązek nauczania niektórych przedmiotów w języku litewskim. Należy jednak zaznaczyć, że nastąpiło to wbrew społecznemu sprzeciwowi. 

Tylko poczucie stabilności, elastyczność wprowadzanych rozwiązań oraz przywództwo oparte na zrozumieniu mogą pomóc w czasie zmian. Analiza potrzeb społeczności narodowych, współpraca z przedstawicielami mniejszości narodowych oraz współpraca ze społecznościami szkolnymi i uczniowskimi mogą pomóc w uzyskaniu informacji, z jakimi problemami borykają się te szkoły? W tym roku szkolnym wprowadzono nowe programy nauczania. Jak jednak można oceniać sytuację, w której nie wydano ani jednego podręcznika dla szkół rosyjskojęzycznych – nawet dla języka litewskiego. Jest to również problem w polskich szkołach. Za wydawanie tych podręczników odpowiada Ministerstwo Oświaty, Nauki i Sportu. Jak pokazuje doświadczenie innych krajów to poprzez edukację uczniowie szkół obcojęzycznych chcą być częścią Litwy. Wymuszona asymilacja nie sprzyja rozwojowi oraz integracji z krajem zamieszkania. Nie należy tracić z pola widzenia faktu, że szkoła to nie tylko budynek, w którym pobiera się naukę oraz zdaje egzaminy. To również mała i zżyta jednostka społeczna, która musi podlegać należytej ochronie.

Minister Jakštas publicznie dyskutując o rezygnacji z rosyjskojęzycznej edukacji powołał się na przykład Estonii i Łotwy. 

Należy zauważyć, że Estonia już w 2000 roku przewidziała przejście na edukację w języku estońskim w rosyjskojęzycznych szkołach średnich (klasy 10-12). Liczba przedmiotów nauczanych w języku estońskim była stopniowo zwiększana, a pełne przejście na język estoński przewidziano na 2029 rok. Jest to bardzo dobrze przemyślany i oparty na badaniach proces trwający około 20 lat, który jest zapisany w programie. Także Łotwa dokonała stopniowego przejścia na edukację dwujęzyczną rozpoczynając proces w 2007 roku, a wszystkie przedmioty będą nauczane w języku łotewskim od 1 września 2025 roku. 

Osłabienie pozycji języka ojczystego w szkołach mniejszości narodowych, jak również całego procesu nauczania w języku ojczystym nie jest rozwiązaniem skutecznym i prowadzącym do polepszenia wyników końcowych egzaminów państwowych. Prowadzona polityka jest ukierunkowana na uszczuplenie oświaty mniejszości narodowych. 

Na marginesie należy wspomnieć o sytuacji polskich szkół na terenie Litwy. Działania władz spowodowały, że przed dwudziestoma laty język polski został skreślony z listy egzaminów obowiązkowych na egzaminach kończących edukację. Ocena z języka polskiego nie miała wpływu przy rekrutacji na studia wyższe. Problemy z roku na rok narastają, a Ministerstwo Oświaty, Nauki i Sportu nie podejmuje żadnych działań mających na celu pomoc dla szkół. 

Edukacja na przestrzeni wieków podlegała licznym reformom związanym również z dostosowaniem się do standardów unijnych i międzynarodowych, jednakże akceptowalne mogą być tylko takie przeobrażenia edukacyjne, które są przemyślane i nie naruszają zasady równości i wolności. 

Oświadczenie EFHR w sprawie pochopnej propozycji zamknięcia szkół rosyjskiej mniejszości narodowej na Litwie — EUROPEJSKA FUNDACJA PRAW CZŁOWIEKA (efhr.eu)