O prawach mniejszości, dyskryminacji i wizji przyszłości na konferencji EFHR

Czy społeczeństwo zna i akceptuje mniejszości narodowe? Czy Litwini chcieliby żyć i pracować z Polakami, Rosjanami i Romami? Czy molestowanie ze względu na narodowość jest możliwe i jak je rozpoznać? W jaki sposób Rada Europy, OBWE, ONZ i inne instytucje gwarantują prawa mniejszości narodowych? Odpowiedzi na te pytania szukaliśmy na konferencji „Sytuacja mniejszości narodowych na Litwie w kontekście prawa krajowego i międzynarodowego”, zorganizowanej przez EFHR z okazji 10-lecia jego istnienia.

Z okazji jubileuszu organizacja otrzymała gratulacje od Artura Ludkowskiego, doradcy Premiera Republiki Litewskiej ds. Mniejszości Narodowych oraz Irminy Szmalec, Konsula RP na Litwie, którzy podkreślili ogromny wkład EFHR w umacnianie praw mniejszości narodowych, edukację społeczeństwa oraz współpracę międzyinstytucjonalną i międzynarodową.

W ramach konferencji odbyły się prezentacje znanych litewskich i zagranicznych ekspertów.

Vaiva Vėželytė-Pokladova z Departamentu Mniejszości Narodowych przy Rządzie Republiki Litewskiej opowiedziała o litewskiej polityce wobec mniejszości narodowych. Przedstawiła również Program Rozwoju Kultury i Kreatywności, który jest opracowywany w celu wspierania pełnej integracji wspólnot narodowych. Sytuację mniejszości narodowych na Litwie przedstawiła dr Monika Frejutė-Rakauskienė z Litewskiego Centrum Nauk Społecznych, której prezentacja obejmowała wyniki badań opinii publicznej oraz kwestię udziału mniejszości narodowych na rynku pracy.

Dr hab. Elżbieta Kuzborska-Pacha, doradca Wysokiego Komisarza OBWE ds. mniejszości narodowych, przedstawiła wytyczne OBWE, które przewidują zagwarantowanie praw mniejszości narodowych i wzmocnienie ich pozycji w społeczeństwie.

Birutė Sabatauskaitė, Rzecznik Praw Obywatelskich Republiki Litewskiej ds. Równych Szans, opowiedziała o przejawach dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne, stwierdzając, że tylko w 2020 roku do urzędu wpłynęło 85 skarg na dyskryminację ze względu na rasę/etniczność/narodowość/język/plemię/etniczność/obywatelstwo. Niestety, liczba ta nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji, ponieważ często osoby, które doświadczają dyskryminacji, nie wiedzą, jak ją rozpoznać lub boją się złożyć skargę.

Dr Łukasz Wardyn (ekspert EFHR), ekspert w dziedzinie prawa europejskiego i międzynarodowego, przedstawił ewolucję spraw prawnych Republiki Litewskiej dotyczących pisowni nielitewskich imion i nazwisk. Jego prezentacja zawierała konkretne przypadki, które zmieniły dotychczasowe praktyki prawne i pomogły większej liczbie obywateli uzyskać prawo do oryginalnej pisowni ich imion i nazwisk.

Prof. Artur Nowak-Far ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, opowiadając o prawach językowych w UE, zauważył, że w krajach, gdzie mniejszości narodowe mogą posługiwać się swoim językiem ojczystym, członkowie tych społeczności są bardziej aktywni, a tym samym ich integracja ze społeczeństwem jest bardziej efektywna.

O wykorzystaniu praw językowych w praktyce wspomniała również Danuta Szejnicka z Narodowej Agencji Oświaty przy Ministerstwie Oświaty, która m.in. opracowuje program edukacji w języku ojczystym dla szkół mniejszości narodowych. Zwróciła uwagę, że w organizowaniu edukacji dla mniejszości narodowych dużą wagę przywiązuje się do wartości – poprzez pogłębianie świadomości obywatelskiej i kulturowej dąży się do tego, aby młodzi ludzie byli „ambasadorami” nie tylko własnej kultury na Litwie, ale także litewskiego dziedzictwa kulturowego we własnych społecznościach i za granicą, w swoich krajach etnicznych.

Dr Ljubica Djordjevic z Europejskiego Centrum do Spraw Mniejszości, opowiadając o przedstawicielach mniejszości w polityce, zauważyła, że należy ocenić, czy delegaci rzeczywiście reprezentują prawa wszystkich mniejszości narodowych i czy spełniają ich potrzeby i oczekiwania.

Dr Hanna Vasilevich z International Centre for Ethnic and Linguistic Diversity (Międzynarodowe Centrum Różnorodności Etnicznej i Językowej) podała przykłady z Republiki Czeskiej dotyczące realizacji praw mniejszości. Warto zauważyć, że w ubiegłorocznym spisie powszechnym Republika Czeska poświęciła znacznie więcej uwagi zbieraniu danych o mniejszościach narodowych niż Litwa, która przeprowadza spis w tym roku. Wszyscy obywatele Czech musieli podać w spisie swoją narodowość – ci, którzy nie wypełnili danych online, otrzymali papierowy dokument do zbierania danych, który notabene miał aż 7 wersji językowych. Należy zauważyć, że w litewskim spisie powszechnym tylko 60 000 mieszkańców podało swoją narodowość w ankiecie online, a tylko 40 000 mieszkańców, którzy nie wypełnili ankiety online, otrzymało dodatkowe papierowe wersje kwestionariusza. Ponadto, kwestionariusz był dostępny tylko w oficjalnym języku litewskim. Po uwagach organizacji pozarządowych, udostępniono tłumaczenia kwestionariusza na język angielski, polski i rosyjski, ale mieszkańcy nadal byli w stanie wypełnić tylko litewską wersję kwestionariusza (tłumaczenia miały być tylko dodatkową pomocą).

Dr Fernand de Varennes (specjalny sprawozdawca ONZ ds. mniejszości) zwrócił uwagę na to, że istnieje zasadnicza różnica w postrzeganiu mniejszości między Europą a ONZ. Ekspertka zwróciła uwagę, że Europa ma tendencję do rozróżniania tylko mniejszości narodowych, podczas gdy ONZ ma szersze spojrzenie na mniejszości i rozróżnia mniejszości narodowe, etniczne, językowe i religijne, które są różnie traktowane w różnych kontekstach.

Dr Agnieszka Szklanna, ekspert Rady Europy, sekretarz Komitetu ds. prawnych i praw człowieka, zwróciła uwagę na sytuacje i skargi dotyczące praw mniejszości narodowych, które kierowane są do Rady Europy i podległych jej instytucji.